منبع و مأخذ این صفحه :

نگاهي به تاريخچه اسليمي و ختايي

                                                                                                علیرضا خلیلیان

                                                             

هنرمند در ايجاد طرحهاي تزئيني نيروي تخيل و اختراع خود را بكار مي برد. مثلاً اسليمي كه در زينت كاري چهار قرن اخير ايران حرف اول الفباي تزئيني بوده عبارت است از :

نتيجه و چكيده يك زينت معماري ( كه يونانيان آن را آنتيمون مي نامند و ايرانيان آنرا تحليل و تجزيه نموده و جوهر آنرا گرفته و بساده ترين شكل غيرتحويل در آورده اند و بدين ترتيب نقشي بوجود آورده اند بسيار ساده ولي بسيارمهم و اساسي كه با آن مي توان عده قابل توجهي تركيبات ديگر بوجود آورد. زينت اصلي ( آنتيمون ) مانند يك واژه يا يك جمله كامل بود و ممكن نبود آنرا در تركيبات متعدد داخل كرد يا اشكال مختلف به آن داد و تنها امكان داشت كه شكل آنرا تكميل كنند.

از طرف ديگر با اسليمي كه به مثابه يك حرف الفباء است . مي توان بعده نامتناهي تركيبات مختلف ايجاد كرد و گرچه هنرمندان ايران با استادي چندين هزار اسليمي وعده زيادي تركيبات اسليمي بوجود آوردند هنوز امكان توسعه و تركيب آن صورت خارجي پيدا نكرده است. اسليمي كه در اثر اكتشاف قسمت اصلي و اساسي كه ايرانيان از يك زينت يوناني كردند پايه و آغاز فصل نويني در تاريخ هنرهاي تزئيني شد، اسليمي نتيجه فكر بشر است ولي صرفاً يك چيز موهوم اتفاقي نیست بلكه بحد زيادي با قانون علمي و رياضي وجه اشتراك دارد.

هنر ايران در گذشته و آينده ص 42-43 : بقلم پروفسور پوپ ترجمه، عيسي صديقي 1355 تهران.

 

 آرابسك:

شيوه ي از تزئين با شكلهاي دقيق هندسي و نقشهاي گياهي ساده شده   ( استيليزه و قراردادي) و دور از طبيعت ( انتزاعي) با پيچ و خمهاي متقاطع و موزون و مكرر كه در تذهيب كاشي سازي ، قاليبافي ، گچبري، قلمزني ، منبت كاري، حجاري وديگر زمينه هاي هنري به كار مي رود.

اين اصطلاح واژه اي است فرانسوي ماخوذ از واژه « عرب» به معني عربي در زبان فارسی افزون بر اين واژه برابرهاي عربانه، طرحهاي طوماري اشكال تزريقي اشكال طوماري مجرد و.. نيز براي اين مفهوم به كار برده شده است.

آرابسك را برخي از هنرشناسان غربي به معني بسيار گسترده تري به كار برده اند و همه نقشهاي هندسي، گياهي ،اسليمي بند رومي و گره سازي راكه صرفاً به گونه اي نمايشگرنقشي موزون ومكرر به شيوه شرقي مي باشد زير عنوان آرابسك آورده اند. در حالي كه هريك از اينها اصطلاحي است.خاص با مفهومي خاص ازنظر تاريخي گويا آرابسك گياهي از صورت خيالي تاك شرچشمه گرفته باشد.

در تزئينات چند اثر هنري دوره  اسلامي نيز به طرح تاك بر مي خوريم اما طرح تزئيني آرابسك به نقش تاك بسنده نمي كند و گونه هاي گياهي گوناگون را به هم در مي آميزد. گاه تاك را در كنار نخل انجير و كنگر مي نشاند و گاه از آن انار، ميوه كاج و گل به بار  مي آورد.

طرحهاي اسلامي او اويلسون ترجمه محمدرضا رياضي ص 138-137 تهران 1377.

  

اسليمي

مفهوم اسليمي را می توان به آن دسته از سامان هاي شكلي كه هنر خاور نزديك زاينده آن بود محدود نمود و به بياني دقيق تر به آن دسته از اشكالي  اسليمي گويند كه سامان اصلي شكل يابي آنها، فرمهاي دو شاخه ايست كه با طبيعي خميده ونرم، بعنوان معمول ترين عنصر و ويژگي بیاني هنر اسلامي و تنها در همين فرهنگ هنري به شمار مي آيند.

اين اشكال بيانگرانتشارات و تلويحاتي است كه بازتابي از جان عرب در آن متبلور گشته است و. محققاً ريشه ها و الهام هايش را مديون عناصر مادي و واقعي بسيار است كه عرصة آنها از شكلهاي برگ نخل و ( نخل گونه ) يا اندامهاي گياهان و شاخه ها برگها، گاه به شكل سوسن و زنبق و گاه شبيه غلاف ها و كاسه ها و « گل اندام هاي » ديگر يا پچيدگي سانان و روندگان رويان، گسترده است. كه ردّي از آثار مشابه بيش از خود را بر چهره دارد اما تنها در سرزمين هاي مسلمان نشين است كه صورتبندي ويژه و اهداف تصويري مستقل و بيان خاص خود را مي يابد

اسليمي و ختايي گلهاي شاه عباسي

نگرشي بر سوابق تاريخي سه نگاره تزئيني

مقالاتي از ارنست كونل – شهريار مالكي هادي اقديس و طرحهايي از استاد محمد باقر ناشر فرهنگ سراي تهران