بوستان فرهنگ امین Amin,s culture garden

بحثی پیرامون نقوش اسلامی

يک عنصر مهم که در تمام صنايع دستي و هنرهاي سنتي به چشم مي رسد و يکي از مهمترين دلايل زيبايي آنها مي باشد،تزئينات آنها توسط يک سري نقوش است. شما را که نمی دانم ولی من نقوش دوره اسلامی را بیشتر می پسندم. به نظر می آید هنر اسلامی زیباییهای تمام سبک های هنری جهان را با هم ترکیب کرده و آثاری غنی به وجود آورده که در اینجا مجال ذکر جزئیات و تاریخچه آنها نیست.

الان می خواهیم علت رشد و ترقی نقوش تزئینی پس از اسلام را بررسی کنیم. عده ای معتقدند چون اسلام ساختن تصاویر از چهره انسان؛ حیوان؛ گیاه؛ و هر موجود زنده به شکل واقعی آن را ممنوع کرده (و حتی گروهی گفته اند مجسمه سازی و نقاشی به هر نوعی حرام است)، پس مسلمانان به ساختن نقوش غیرواقعی و انتزاعی و ابتکاری الهام گرفته از طبیعت پرداختند و در این کار پیشرفت کردند؛ اما در واقع این حرف به چند علت غیر قابل قبول است:

1) من شخصا پس از مطالعه تمام قرآن، هیچ حرفی در این رابطه نیافتم و تا کنون حدیثی معتبر از این دست پیدا نکردم. این فکر اشتباه که برخی از روحانیون آن را به صورت یک حکم در آورده اند

و تا امروز نیز در برخی مناطق این عقیده نزد مردم وجود دارد که چهره سازی یا به قول قدیمی ترها" صورت کشی " حرام است ، شاید به علت تعبیر غلطی باشد از ممنوعیت بت پرستی در دین خدا که در قرآن بارها به آن اشاره شده و ضمنا در قرون و اعصار قدیم، بت ها معمولا به شکل موجودات زنده مخصوصا انسان و حیوان ساخته می شد. از آنجا که ساختن بت حرام است بعضی ها اشتباها خیال کردندنقاشی و مجسمه سازی با طرح شکل موجودات زنده ممنوعیت دارد؛ در حالی که بت پرستی آن است که هر چیزی غیر از خدا را همه کاره و موثر در همه چیز بدانیم ، یعنی به خاطر بت پرستی ؛ انسان؛ همه کاره بودن خالق و هیچ کاره بودن مخلوق را فراموش می کند . پس فرقی ندارد که بت؛ نقاشی باشد یا مجسمه یا اسکناس! یا مدرک تحصیلی! یا هر چیز دیگر. و مشکل برسر اشیا و وسایل نیست و اشکال در خود بت پرستی است.

2) با توجه به این که زیبا ترین مخلوقات خدا موجودات زنده هستند و به مصداق ان الله جمیل و یحب الجمال ؛ و آن که زیبایی و ایجاد آثار زیبا و احساس کردن قشنگی ها انسان را به خدا نزدیک میکند ، پس ایجاد تصاویر و نقوش موجودات زنده کاری است در جهت رسیدن به خدا و اگر خوب انجام شود یک عبادت است ، پس مطمئنا اسلام با آن مخالفت نکرده.

3) اسلام با تجمل مخالف است اما تجمل چیست؟ تجمل آن است که دلبستگی به زیباییها و خوشی ها مانع از رسیدن انسان به کارهای مهمتر و واجب تر شود .مثلا انسان به جای غذا که نیاز ضروری بدن است، تمام پولش را صرف وسایل زینتی و غیر ضروری کند. بهتر است این را بدانیم که اسلام با خود وسایل تزئین شده و کارهای هنری مخالف نیست بلکه در مسائل اقتصادی یک رتبه بندی صورت داده به این صورت که مثلا تا فقیری گرسنه است، انصاف نیست شما قبل از سیر کردن او، پول خود را صرف فرش زیبا برای زیر پای خودتان و یا حتی خود او نمایید.

اما وقتی که احتیاجات مادی اولیه برطرف شد چه اشکالی دارد که آدم وقت و هزینه ای را برای ایجاد وسایل و محیطی زیبا صرف کند؟ پس باز هم مسلما اسلام مخالفتی با کارهای هنری ندارد و حتی مشوق آن است و کارهای هنری زیبا و محیطی قشنگ ، خود باعث ایجاد وضعیت روانی خوب و احساس خوشحالی می شود و انسان در چنین محیطی بهتر و سالم تر به کار و زندگی می پردازد.

4) اینکه اسلام خودش مخالف چهره سازی و هر کار هنری نیست به نوعی ثابت شد، اما باز هم خیلی ها معتقدند که در اوایل دوره تمدن اسلامی ؛ ساختن تصاویر جانداران از نظر روحانیون کاملا ممنوع بوده است، اما باز چنین هم نیست چون نمونه هایی از قرآن های قرون اولیه اسلامی و پس از آن باقی مانده که حروف آیات قرآن با چهره انسان تزئین شده مثلا در سر تمام الف ها ولام ها ؛ یک سر انسان نقاشی شده است.تا دوره جدیدتری چون صفویه که قرآنهایی با حاشیه تزئینی شامل طرح پرندگان و گل ها باقی مانده که در موزه ها موجود هستند. پس می توان نتیجه گرفت که فقط گروهی از مردم به ممنوعیت تصویرسازی چهره و مجسمه سازی عقیده داشتند و عده دیگر که زیادتر بودند، تصاویر جانداران را در نقوش و مجالس سازی کتب و مجسمه سازی و گچ بری و ... به کار می بردند که نمونه های فراوان از آنها تا به امروز باقی مانده است.

جالب تر از همه آن است که پس از اسلام از نقوش موجودات زنده بیشتر و گسترده تر و وسیع تر استفاده شده وحتی این نقوش از طرحهای ماقبل اسلام بسیار به موجودات زنده شبیه تر است مثلا گل های ختایی دوران اسلامی دارای شکل طبیعی تر از گل های ساسانی است. ویا همچنین برای مثال نام " اسلیمی " بر دسته ای از نقوش آن را ممکن است به "اسلام" منصوب کند....

نوشته شده توسط : سید امین نبی پور

:written by

syyed amin nabipoor